<Roberto Montoya*>
Ameriketako Estatu Batuek Ameriketako IX. Goi-bilera deitu dute aste honetarako Los Angelesen, eta ia herrialde guztietako agintariak gonbidatu dituzte, hogeita hamar baino gehiago. ‘Ia’ guztiak, baina ez guztiak, Bill Clintonek 1994an lehenengo bilerarekin inauguratu zuen ohiturari jarraituz oraingoan ere badira kanpoan utzitako agintariak.
- Goi Bileran Kuba baztertu zuten, eta orain, errebelde uharteaz gain, Venezuelako eta Nikaraguako presidenteak ere baztertzea erabaki dute, orduan bezala, gobernu demokratikoak soilik gonbidatzen direlako.
Orduan bezala, Ameriketako Estatu Batuek AEEren (Amerikako Estatuen Erakundea) konplizitatea izan zuten ekitaldia programatzeko, eskualdeko tresna politiko nagusia baita, eta eskualdean interesak zituzten multinazional, fundazio eta erakunde zibilak izan ziren bertan, osteguneko, 9ko eta ostiraleko, 10eko, bileraren aurreko foroetan parte hartuko zutenak.
1994an, I. Goi Bilera egin zenean, urte gutxi ziren Gerra Hotza amaitu zela, mundua unipolar bihurtu zen; Estatu Batuek bularra ateratzen zuten, munduko beste superpotentzia ekonomiko, politiko eta militar bakarra garaitu zuten, Sobietar Batasuna.
Kapitalismoak sozialismoa garaitu zuen, eta AEBk nahi zuen Mundu Ordena Berria diseinatu zezakeen.
Latinoamerika eta Karibea, bere «atzeko patioa», beti bezala menderatzen jarraitzeko, ez zituen behar eta ez zitzaizkion baliagarri gertatzen XIX. mendetik aurrera munduko eskualde zabal horretako herrialde askotan odolez eta suz boterean ezartzen eta mantentzen laguntzen zuen diktadura militarrak.
Nahikoa zen fatxada demokratikoa zuten gobernuei laguntza ematea – Nahiz eta defizit demokratiko larriak izan –, betiere profil neoliberal argia bazuten, enpresa publikoen pribatizazio orokortuak egiteko prest bazeuden, doikuntza zorrotzak egiteko, multinazional estatubatuarrei beren herrialdeetako ateak parez pare irekitzeko eta Estatu Batuetako atzerri- eta segurtasun-politikarekin bat egiteko prest bazeuden.
Bill Clintonek 1994an ekin zion politika baztertzaileari
Eta horrela izan zen Bill Clintonek 1994ko Miamiko goi-bilerara gonbidatutako agintari latinoamerikar demokratikoen artean honako hauek zeudela: Carlos Saul Menem argentinarra; Alberto Fujimori perutarra; Ernesto Zedillo mexikarra (gero ustelkeriagatik eta autoritarismoagatik epaitutako hirurak); Ramiro de León Carpio guatemalarra, urte batzuk geroago, Redillo kolonbiar akusatu ohiaren kolaboratzaile estua bihurtuko zena. Eta zerrenda aurrera doa.
Ondorengo goi-bileretara gonbidatutako mandatari askok aipatutakoak bezain profil demokratiko eta eredugarriak zituzten, baina Kuba zen oraindik filmaren gaiztoa. AEEk 1962an kanporatu zuen Kuba bere baitatik, eta koherentea zirudien AEBk Amerika arteko edozein proiektutatik kanpo uztea.
1991n SESB atomizatu eta gobernuak Ekialdeko Europaren orbitan erori ondoren, Kubako erregimenak bide beretik joko zuela aurreikusi zuen AEBk. Hamarkada batzuk igaro dira ordutik, eta presidente demokratak eta errepublikanoak igaro dira Etxe Zuritik… baina Kubak hor jarraitzen du, bere subiranotasunari eta duintasunari eutsiz.
90eko hamarkadako politika neoliberalek izugarri areagotu zuten Latinoamerikako desberdintasuna, mundu osoko desberdintasun sozial handieneko eremu bihurtu zen arte.
1994ko lehen goi-bilera hartan Bill Clintonek bere proiektu neoliberal handia abiarazi zuen eskualdearentzat, ALCA (Ameriketako Merkataritza Libreko Arloa), baina ez zuen urte batzuk geroago, 1998tik aurrera, Latinoamerikan gobernu aurrerakoien olatua hasi zen, baina proiektu hori baztertu eta 2005ean Mar del Platako (Argentina) Ameriketako IV. Gailurrean lurperatu zuen behin betiko.
«ALCA, ALCA, al carajo!» Izan zen Hugo Chavezek hileta ospatzeko erabili zuen leloa.
Urte batzuk geroago, batez ere 2008ko finantza-krisiak eta kontraeraso neoliberal handiak eraginda, baina baita berezko akats eztabaidaezin eta larriek ere, Latinoamerikak bat-bateko norabide ideologikoa hartu zuen berriro.
Biden, eskualdeko aire aurrerakoi berrien aurrean immunea
Kolpe ‘bigunen’ bidez eta baita hautestontzien bidez ere, erreforma sozial garrantzitsuak bultzatu zituzten gobernu aurrerakoietako batzuk banan-banan erortzen joan ziren. Zutik irautea lortu zuten bakan batzuek desbideratzeak eta atzerakadak jasan zituzten.
Hala ere, badirudi Joe Bidenek ez duela kontuan hartzen eskualdeak azken aldian aldaketa berri bat izan duela. Gobernu aurrerakoi berrien beste bolada batek – Nahiz eta ezaugarri asko izan – Eskualdeko agertoki politikoa aldatu du berriro, Txilen, Bolivian, Perun, Hondurasen, Mexikon, Brasilera eta Kolonbiara zabaltzeko benetako aukerarekin, baldin eta kolpismo bigunak eta populismo ultraeskuindarrak prozesu horiek aldatzen ez badituzte.
Biden, Estatu Batuetako betiko tradizio inperialari jarraituz, tiroka doala dirudi. Goi-bilera deitu du, Luis Almagro AEEko idazkari nagusiarekin batera, Ameriketako IX. Goi-bilerarako gonbidapenetik kanpo utzita Kuba, Venezuela eta Nikaragua.
Txandakako enperadoreak bere kabuz erabakitzen du nor den demokrata eta nor ez.
Paradoxikoki, Donald Trumpen Gobernuan egin zen VIII. Goi Bileran ez zen agintaririk baztertu. Honek erabaki zuen ez joatea.
Bidenek Jair Bolsonaro gonbidatu du. Dirudienez, demokrata bat da, Trumpentzat zen bezala, eta bost axola Trump Bolsonaroren adibidea jarraituz iragarri badu ez duela Lula da Silvaren garaipena aitortuko hurrengo hauteskundeak irabazten baditu.
Ivan Duque Kolonbiako presidente ohia, Alvaro Uriberen seme politikoa, demokrata eredugarria da AEBn. Bost axola dio boikotatu egin dira, argi eta garbi, 2016an hamarkadetako gerrarekin amaitzeko sinatutako Bake Akordioak, ezta haien indar militarrek eta ultraeskuineko indar paramilitar aliatuek ehunka gerrillari desmobilizatu eta ehunka ekintzaile sozial hil izana ere, lurjabeen eta multinazionalen interesetarako gogaituta.
Kolonbia beti hartu izan da Ameriketako Estatu Batuetako segurtasun-planetarako eskualdeko plataforma handitzat, NATOko kide behatzaile gisa onartu izan den herrialde bakarra baita.
Baina oraingoan AEBk Latinoamerikako eta Karibeko hainbat herrialdek bazterketa-politikari uko egin diote. Lopez Obradorrek, Mexikoko presidenteak, AEBrekin harreman komertzial oso garrantzitsua duen herrialdeak, muga oso zabal eta gatazkatsua partekatzen du, eta hori kolpe gogorra da berez AEBetako diplomaziarentzat.
Boliviak, Hondurasek eta beste herrialde batzuek bazterketengatik haserre zeudela eta CELACeko (Latinoamerikako eta Karibeko Estatuen Erkidegoa) presidenteak berak, Alberto Fernandez argentinarrak, azken unera arte zalantzan jarri zuela AEBentzat bilera zaila izango ote zen.
Venezuelak eta Celaceko beste herrialde batzuek Fernandezek goi-bileran ordezkatzea espero dute, eta ezinegon hori Estatu Batuei helaraztea.
CARICOMeko (Karibeko Erkidegoa) eta ALBA-TCPko (Gure Ameriketako Herrientzako Aliantza Bolivartarra – Herrien Merkataritzarako Ituna) kide diren herrialde guztiek komunikatu bat igorri dute bazterketak gaitzesteko.
Ez da harritzekoa Bidenek Venezuela herrialde baztertuen artean sartu izana. AEBetako egungo presidentea Barack Obamaren presidenteordea zen, 2016an Venezuelari zigor ekonomikoen lehen sorta ezarri zionean (Donald Trumpek gogortu egin zituen gero), ‘Segurtasun nazionaleko’ arrazoiak argudiatuz.
Paradoxikoki, orain, Ukrainako gerrak petrolioaren prezioetan eragindako gorakadaren aurrean, Bidenek Venezuelak pairatzen dituen zigor gogorrak partzialki malgutzea erabaki du lehen aldiz, Chevron petrolio enpresa estatubatuarrari, Repsol espainiarrari eta Eni italiarrari Venezuelan lan egiteko baimena emanez.
Hala ere, bi baldintza ezarri dizkie: lehena, Europara petrolioa garraiatu besterik ezin dutela egin, Errusiako petrolioaren hornikuntzaren balazta arindu nahi dutelako. Bigarren baldintza, eragiketa horietan tartean dirurik ez egotea, Venezuelako petrolioa Europako herrialdeekin egindako zorrak ordaintzeko edo beste salgaien truke soilik erabiltzea.
Horrela, AEBk kontrolatzen jarraituko du Venezuelak atzerriko dibisarik jaso ez dezan, funtsezkoak baitira herrialde horrek aspaldidanik pairatzen duen itolarri ekonomikoa arintzeko.
Eta Europar Batasunak eskerrak eman zizkion Biden enperadoreak horrelako kontzesioa egin ziolako.
Estatu Batuei beti eskerrak eman dizkie, negoziazio gogorren ondoren, 1996tik aurrera Helms-Burton bi aldeko Legeak -Bill Clintonen Gobernuak onartuak- Kubarekin inbertitu edo salerosten ez duten herrialde guztien aurka aurreikusitako zigor gogorrak EBko herrialde kideei ez aplikatzea onartzeagatik. Trumpek EB asaldatu zuen 2019an, salbuespeneko akordioa ez errespetatu nahi izan zuenean.
Azaroko hauteskunde legegileak begiz jota
Bidenek badaki ez dituela ziurtatuta hurrengo azaroko agintaldi erdiko legegintza-hauteskundeak, eta nahiz eta Ukrainako gerrak oxigeno-baloia ekarri AEBetako barne-egoera politikoan, Alderdi Errepublikanoaren babesarekin esku gogorreko politikan eta industria militarraren indarberritzearekin, ezin du ziurtatu Putinekin duen pultsuan irabaziko duenik, eta ez da ziurra hura nahikoa izango zenik hautestontzietan errepublikanoek aurrera egitea geldiarazteko.
Horregatik, Bidenek Etxe Zuriko maizter guztien politika inperial tradizionala betikotzen du.
Obama karismatikoaren diskurtsoa imitatzen ere ez da ausartzen; izan ere, kanpo-politikan duen jarrera liluragarriari esker, 2009ko urtarrilaren 20an bere agintaldia hasi eta zortzi hilabetera urte horretako Bakearen Nobel Saria eman zioten, nahiz eta bere hauteskunde-promesarik zehaztu ez. Bere promesak aski izan ziren hori lortzeko.
Bidenek ez ezik, Ameriketako IX. Gailur honek ere asko du jokoan. Latinoamerikako agintari aurrerakoi berriek ere beren postulatuekin duten koherentzia-maila eta beren herrialdeen independentzia eta duintasunaren zein defentsa egiten duten erakutsi beharko dute.
* Kazetaria eta idazlea, Hegoaldeko Haizearen Aholku Batzordeko kidea da.