Apirilaren 21eko hauteskunde autonomikoen aurrean
Azken urteotan aztertu dugun bezala, EAEk ekonomia birmoldatze prozesu motel baina sendoan murgilduta jarraitzen du. “Normaltasun berria”-ren errebote-efektuaren ondoren, eredu ekonomikoa covid aurreko inertzietara itzuli da: geldialdi orokorrerako joera, Estatuko BPG-an pisua galtzea eta industriaren pixkanakako beherakada, sare ekonomikoa hirugarren sektorerako joera motel baina geldiezinean. Etengabe galtzen dira enpleguak industriaren sektorean, deslokalizazioak, gero eta prozesu gehiago kanporatzen dira, eta abar. Etengabeko joera hori sendotzen ari da industria-sektorea “euskal oasia”-ren harribitxian, eta ondorio politiko handiak izango ditu, eta horretarako prestatu beharko dugu. Lan baldintzak ere okerrera doaz (aldi baterako enplegu gehien duen autonomia-erkidegoa izanik), inflazioa hamarkadetako handiena den aldi berean (3’5 urtarrilean), euskal langile-klaseen geruza zabal baten prekarizazioa bizkortuko duen koktel bat osatuz. Egoera hau sektore prekarizatuenetatik hasi zen (gazteak, migratzaileak eta emakumeak), baina dagoeneko zabaltzen ari da: bost familiatik batek ezin du oporrik hartu edo ustekabeko gastuei aurre egin. Etxebizitza da oraindik ere prekarietate handiena sortzen duen bektoreetako bat, erosketa-prezioen igoera geldiezinarekin ( % 4) eta alokairuen igoera are handiagoarekin ( % 10).
Testuinguru ekonomiko honetan, Urkullu lehendakariak hauteskunde autonomikoak deitu ditu apirilaren 21erako, 12 urtez Ajuriaenean egon ondoren, Ardanzaren ondoren luzeena. Nahiz eta egonkortasun handia izan eta aurreko legegintzaldietan Eusko Legebiltzarrean gehiengoak sendotuz joan, EAJk higadura handia izan du azken legegintzaldi honetan, hauteskunde batetik bestera pixkanaka gora egiten ari den Ezker Abertzalearen aurrean, eta lehen aldiz mehatxatzen du alderdi bozkatuena izateko lehia autonomikoetan. Burubatzarraren erreakzioa Imanol Pradales ezezagunaren ordez Urkullu ordezkatzea izan da, eta datorren kongresuan Ortuzarren ordez alderdiaren zuzendaritza ordezkatzea ere aipatzen da, 12 urteren ostean. Itxura guztien arabera, BBBk (Bizkaiko Buru Batzarrak) alderdiaren zuzendaritza kontrolatzen jarraituko du.
Urkulluren ondarea anbibalentea da; izan ere, 15M zikloari nolabaiteko egonkortasunarekin eta erakundeen eremuan arrakala handirik gabe eutsi arren, ziklo-itxieran zabaltzen zaizkio josturak. Sektore publikoaren murrizketa orokortuak eta sektore horretan egiten diren grebek, bereziki Osakidetzaren desegiteak, 2020ko greba orokorrak, mobilizazio feministak, megaproiektu berriztagarrien aurka gero eta mugimendu gehiago agertzeak eta gizartearen gehiengoaren bizi-baldintzen garestitzeak eta okertzeak izan dira arrazoiak, alde batera utzi gabe prozesu eta atsekabe horietako hauei bere oposizio abertzaleak errentagarritatea jasotzea jakin duela. EAJren iraunkortasun historikoari faktura egiten dio eszenatoki honek. Baliteke 2008ko krisiaren ondoren izan zituen marjinak (etxebizitzarako laguntzak, DSBE) gaur egun ez izatea aukera bat gastu publikoari eusteko eta austeritatera itzultzeko Europako egoera berri baten aurrean.
EAJ-PSEren azken gobernu autonomikoaren balantzeari dagokionez, hainbat gauza aipatu beharko genituzke ideia bat egiteko: alde batetik, “ordena neoliberalaren alderdiaren” politikek nola hartzen duten forma autonomia-erkidegoan (ez alderdi monolitiko gisa, dinamikoa eta kontraesankorra baizik), eta, bestetik, arreta jarri eta epe ertaineko borroka-egoerak zeintzuk izango diren aurreratu ahal izateko, bloke kontrahegemoniko bat eraikitzeko esku hartu eta lan egin ahal izateko.
Zalantzarik gabe, euskal sektore publikoaren eraispen orokorra da jaraunspen handienetako bat (Ertzaintza bezalako salbuespen argigarriekin). Behin-behinekotasun gero eta handiagoa eta inflazioarekiko soldaten jaitsiera ohikoak dira sektorean, baina murrizketek eragin handiagoa dute Hezkuntza Arautuan eta Osakidetzan. Hezkuntzari dagokionez, mobilizazioek gora egin dute urteetan zehar sistema publikoan izan diren murrizketen aurrean, eta Hezkuntza Autonomikoaren Lege berriak (Elkarrekin Podemos eta EHBildu legea babesteko zorian egon ziren) matrikulazio sistema xenofoboa eta klasista mantentzen eta indartzen du, eta, aldi berean, eredu pribatizatuenetako bati eusten dio. EHUn ere murrizketen aurkako greba-deialdiak egiten ari dira.
Osakidetzaren egoera arazo nagusietako bat da, okerrera egin duelako, urteetan zehar progresiboa eta jarraitua izan den arren, pandemiaren ondoren okertzeak jauzi kualitatiboa eman duelako, eta sektore prekarioenei ez ezik, “klase ertainetako” geruza handiei ere eragiten dielako. Euskal osasun publikoaren kudeaketa zuzentzen duen pribatizazio, merkantilizazio eta entxufismo logikan ikusten dugu desinbertitzeko estrategia, aberatsenak pribatura eramateko eta bizirauteko publiko bat pobretuenentzat uzteko. Joera hori iritsi da gatazkaren inguruko erresistentzia eta antolaketa leku askotan orokortzen ari den puntura, ez soilik langileengan, baita erabiltzaileetan ere. Gatazkak urte asko daramatza metastasian sortzen, eta hilabete asko daramatza lehen mailako arretara, erizaintzara, mediku espezialistetara eta abarretara zabaltzen. Azkenik, sindikatuak ados jarri dira hauteskunde sindikalak berriro deitzeko, 10 urtez egin gabe egon ondoren. Langileen batzarrak hainbat lurraldetan antolatu dira, eta azken hilabeteetan hainbat greba deitu dira. Mobilizazioetan eta grebetan parte hartzea irregularra izan den arren, eta une honetan jendetza murriztu den arren, gatazka hori izango da ziurrenik Euskadin deboraldi honetako gatazka garrantzitsuenetako bat.
Zerbitzu publikoen murrizketa hori Gizarteratzeko eta Diru Sarrerak Bermatzeko Euskal Sistemaren erreforman islatutako murrizketa sozialen politika progresibo baten eskutik joan da. Erreforma hori EAJk, PSEk, EPk eta EHBilduk onartu zuten. Erreforma horren ondorioz, egoitza ofizial bat deklaratu behar da, eta, beraz, de facto pertsona asko, batez ere biztanleria migratzaile arrazializatua, egoitza hori jasotzeko eskubidetik kanporatuko ditu. Bestalde, Etxebizitzako Gastuetarako Prestazio Ekonomikoaren laguntza berriak egungo EPO ordeztuko du, eta 3 urtez Etxebiden inskribatzea eskatuko du, milaka pertsona, gehienak migratzaile arraziialiatuak, erregistratzeko aukerarik gabe utziz.
“Makila” sozial hori guztia “azenarioaren” kontrapartearekin etorri da enpresa-sektorearentzat eta, bereziki, “kapital berdearentzat”. Energia Berriztagarrien Lurralde Plan Sektorialak trantsizio ekologiko neoliberala lurreratzen du hiru lurraldeetako zonalde askota. Europako funtsak, emakidak eta lizitazioak enpresa handientzat, milioika diru publiko proiektu eoliko eta fotovoltaikoak egiteko. EAJ-PSE-EHBilduk onartu berri duen Trantsizio Energetikoaren Legea korrelatu politikorako funtsezko oihala da, zenbait ñabardura eginez, baina hazkunde-eredua eta metatze-logika praktikan legitimatuz. Ezarpen horien aurrean, tokiko protesta batzuk sortzen ari dira, eta mugimendu horiek zentralizatzen eta artikulatzen ari dira, arreta jarri eta behar bezala ezaugarritu beharko ditugu.
Legegintzaldiaren amaierako lotura gisa, aipatu behar da Ertzaintzak nabarmen areagotu dituela errepresio-mailak eta indarkeria-maila handiagoak erabili dituela. Hori bat dator estatuen norabide autoritarioaren joera globalekin eta Ipar Globaleko polizien faxistizazioarekin. Azken asteotan, sektore herrikoien aurkako biolentzia fisikoa (Tolosa, Anoeta, San Mames…) edo atxiloketa eta isunen (Martuteneko okupa, greba feminista, Etxebizitza Sindikatua…) areagotzea bizitzen ari gara. EAJk Ertzaintzan eskuin muturreko sektoreen kontrola galdu izanak nolabaiteko autonomia eman diezaieke Estatuko aparatuei.
Agian beharrezkoa da adieraztea EAJ funtsezko hanka dela oraindik ere Estatuko koalizio-gobernuaren egonkortasunean, eta noizean behin PSOErekiko nolabaiteko autonomia saiatu arren eta PPrengandik gertuago dagoen harreman bat entsaiatu arren, zaila dela ikustea gobernu alternatibo bat babestuko duenik popularren eskumaratze ultraren aurrean. Hori esanda, Estatuko Kongresuan dagoen indar harremanaren aldaketa baten aurrean, ezin dugu gutxietsi jeltzaleek beren interesak Estatuko edozein solaskiderekin bateratu ahal izateko duten gaitasun historikoa (Vox baztertuta).
PSEri dagokionez, jeltzaleen buruzagitzaren menpekoa da eta Sabin Etxearekin eta Ferrazekiko ez du autonomiarik. Bere patua horien egitekoarekin lotzen du, eta Nafarroako alternatiba saiatu arren, gehiengo parlamentario alternatiboa anatema da. PPri dagokionez, EAEko politikan duen garrantzirik eza Euskadin lur errearen aldeko apustuaren emaitza da, Estatuko gainerako lurraldeetan botoak lortzeko, euskal estatus politikoaren barruan proposamen bat garatzeko tartea kenduz eta bere patua Estatu mailan ere lotuz. Hala ere, blokeen arteko hurrengo hauteskundeetan emaitza estuagoa izango denez, eta inkestetan igoera txiki baterako joera berretsiz gero, baliteke hurrengo Eusko Legebiltzarrean haien botoak funtsezkoak izatea. Litekeena da Voxen eserlekua amortizatuta geratzea eta desagertzea.
EHBilduri dagokionez, ordena neoliberalaren barruan dagoela berretsi besterik ezin dugu egin. Instituzioetan aurrerapena, zentrorantz bira zorrotza egitea, kontzesio estrategikoak eta diskurtsoaren moderazioa, Ezker Abertzaleko erakundeen eta oinarrien baketze sozial progresiboa eta abar Euskal Askapen Nazionaleko Mugimenduaren porrotaren eta 78ko erregimena berrezartzeko zikloaren itxieraren ondoriozko transformismo-prozesu baten dialektikaren zati dira. Orain arte inoiz ez da posible izan Ezker Abertzaleak EAJ garaitzea autonomiko batzuetan, baina jeltzaleek mugimendu historikoaren gainean eredu burgesa inposatzea lortu dute. Estatuan, Sanchezen bazkide egonkorrenetako bat da, murrizketak, aurrekontu militaristak, Europako funtsak… babesten baititu. Euskadi mailan, Otxandiano hautagaiak EAJri batera gobernatzeko egindako gonbidapena eta Ortuzarrek emandako erantzuna dira adierazgarriak, azken honek proiektu desberdinak defendatzen dituztela gogoraraziz aurrekoari. Trantsizio Energetikorako Legea, gobernu autonomikoak baino sutsuago defendatu du eta mugimendu ekologistaren oposizio sozialari erasotzera ere eraman ditu. Aipatu beharra ere zentsura-modu desberdinak edo dituzten botere instituzional burgeseko tresnen erabilerak Mugimendu Sozialistaren aurka, neurria emanez ze norabide duten eta zein neurritaraino aldendudiren edozein haustura-ikuspegitatik. Tokiko erakunde, plataforma, elkarte, ikasle eta abarren kopuru handiaren barruan, milaka langilek Ezker Abertzalearen barruan antolatzen jarraitzen dute, eta sektore hoietako batzuetara dei egin behar dugu. Baina kontuan izan behar da haien zuzendaritzek ez dutela hausturaren alde lan egiten, baizik eta modu aktiboan ito nahi dutela eta hori adierazi behar dela. Hori kontuan hartuta, eta hala eta guztiz ere, euskal langileriaren maila zabaletarako, EHBilduk aukera ematen du EAJren nagusitasun historikoarekin amaitzeko, eta, beraz, benetako aldaketaren aukera, ezin dugu gutxietsi EAJ gainditzea ekarriko lukeen mugarriaren eragina. Aldi berean, jakin badakigu EHBilduk EAJ ordezkatu nahi duela euskal kapitalismoaren kudeaketan, miseria neoliberal aurrerakoi eta adeitsuaren kudeaketan.
Elkarrekin Podemosi buruz eta Sumar izeneko deskonposizioaren fase berriari buruz ez dago zer esan handirik; izan ere, barruko sektoreen arteko tentsioak (estatu mailan baino gehiago) aulkien, liberazioen eta diruaren banaketara mugatzen dira. Akordio ezaren ondorioz, Podemos Galizian bezala desagertuko da (maila sozialean duela urte batzuk desagertu ziren), Ezker Anitzak gero eta apurtxo gutxiagorekin biziraungo du, eta Sumar aurrekoak M15eko ziklo instituzionalaren aurretik zuen papera ordezkatzea lortuko luke, baina hura baino subalternitate sakonagoarekin.
Egoera honen aurrean, non triunfalismoak helburu eta borrokarako gaitasunen etengabeko galerari laguntzen dion, EH Bilduren hauteskundeetako emaitzarik onenak eta azken hamarkadetako asmo eraldatzaile txikienak behatzeko paradoxa izango dugu ziurrenik. Funtsean, apirilaren 21ean hauteskunde-deialdira aurkezten diren erakunde politiko aurrerakoiek bat egiten dute euskal burgesia, berdea eta ustez demokratikoa, modernizatzeko bolada bat bultzatzeko bokazioarekin, horrela ahalik eta baldintza onenetan aurre egiteko (haien arabera) ezegonkortasunak eta inperialisten arteko norgehiagoken itzulerak markatutako XXI. mendean.
Egoerak errealitate zehatzetik, gure garaiko klase-borrokak hartzen duen benetako mailatik eta horrek eratzen duen kontzientzia-mailatik abiatzen den estrategia eskatzen du. Hauteskunde-inertzietatik eta autoerreferentzialtasun aldarrikatzailetik harago joan behar dugu, gaur egun langileek garatzen dituzten gatazketan oinarritutako borroka-plan baten eraikuntzan aurrera egin behar dugu, eta, hortik abiatuta, Hego Euskal Herrirako trantsizio ekosozialerako programa zehatz bat eratu behar dugu. Borroka-plan horrek liberatu profesionalen edo kargu instituzionalen sare bat baino askoz gehiago eskatzen du, profesional edo kargudun asko izanik ere.
Eraldaketa prozesua dagoeneko presente dago Osakidetzako langileen grebetan, mugimendu feministaren greban, Mecaner fabrikako langileen berreskuratze ekosozialerako planean eta trantsizio energetikoaren eredu neoliberalaren aurkako gatazken agerpenean, boikotaren antolaketan eta sionismo genozida eta bere konplizeen aurkako protestan, sektore gazteen hausnarketa eta antolaketa komunistara itzultzean…
Ezin dugu onartu botorik eskuinean erortzea, eta ez dugu zalantzarik gure bizitzetan eta planeta osoan harraparia izateko duen bokazioari buruz. Hori esanda, ezin ditugu inola ere zuritu azken urteotan ezker instituzionalak Hego Euskal Herrian eta Espainiako Estatuko Kongresuan garatu dituen uko egiteko politikak, basakeria kapitalista eta inperialista modu atseginean kudeatzeko politikak ekintzaz edo ez-egitez bermatuz.
Antikapitalistak elkartetik mobilizazio masibo, zabal eta pluralak animatuko dituen erakunde militante bat eratzen lagundu nahi dugu, ikuspegi ekosozial, transfeminista eta internazionalista batekin, non langileok ekonomia eta ugalketa eta produkzio-lanak demokratikoki planifikatuko ditugun. Kolektiboki heltzea klima-aldaketaren ondorioei, eskuin muturrak bultzatzen duen erasoaldi erreakzionarioari eta hori eragiten duen sistema kapitalistari. Bide luzea dago hori posible egiteko, aldarrikatzea baino zerbait gehiago behar da, gure ahalegin eta esperientzia guztiak jokoan jartzea eskatzen du.
Boto indibidualaz haratago, gure klaseak modu espontaneoan bultzatzen dituen borroka horietan langileriak lortutako eskubideak pribatizatzeko prozesuaren aurka, hala nola osasuna eta hezkuntza publikoa, etxebizitzaren oinarrizko eskubidea lehiatuz bere merkataritza-erabileraren aurrean, migratzaileen, emakumeen eta lgtbi pertsonen eskubideak… Hortik berreraikiko dugu gure garaiko programa eta erakunde ekosozialista bat.
